Kuldaivat Tak Info : कुलदेवतांचे स्थान आपल्या जवळ असावे आणि त्याची सेवा आपल्याला करता यावी या संकल्पनेतून कुलदेवतांचे टाक याची निर्मिती झाली असावी असे सांगितले जाते. हे टाक म्हणजे नक्की काय तसेच ते कसे असतात याबद्दल सविस्तर माहिती घेवूया.
टाक म्हणजे काय?
आपल्या देवघरात मूर्ती असतात त्याचबरोबर देवांचे टाकही असतात. चांदीच्या पत्र्यावर देवतांच्या प्रतिमा उठावाने तयार केल्या जातात त्याला टाक असे म्हणतात. आपण निसर्गातील अमर्याद शक्तींची पूजा देवतेच्या रुपात करत आलो आहोत. या देवतांना मूर्त स्वरुप देवून त्यांचे मंदिर उभारुन आपण पूजा-आराधना करतो. दरवर्षी आपण वेळ काढून कुलदेवतेला भेटायला जातो. या कुलदेवतांचे स्थान निरंतर आपणाजवळ असावं आणि त्याची सेवा आपल्याला सदैव करता यावी या संकल्पनेतून कुलदेवतांचे टाक याची निर्मिती झाली असावी असे सांगितले जाते. आपल्यावर दैवी वरदहस्त कायम रहावा म्हणून आपण नित्यनियमाने पूजा करतो.अगदी त्याचप्रमाणे कुलदेवतांचे टाक घराघरात कुळाचाराने पुजले जातात.
टाक विषम संख्येत असावेत
कुलदैवतांचे टाक धातू पासून बनलेले असतात. चांदीच्या पत्र्यावर कुलदैवतांची प्रतिमा उठावाने तयार केलेली असते. पंचकोनी असलेल्या या टाकांचे मागील बाजूस राळ किंवा लाख लावून मागील बाजूने तांब्याची पाठ बसवलेली असते. कुलदेवतांचे टाक म्हटले की सुंदर, सुबक, रेखीव, नक्षीदार असायला हवेत. टाकांवर सर्व शुभचिन्हं असायला हवी. या टाकांकडे पाहून आपल्या मनाला प्रसन्नता आणि सात्विकता जाणवायला हवी. देवघरातील टाकांची संख्या विषम असावी असे मानले जाते. ज्या पद्धतीने ही संख्या भिन्न आढळते त्याच पद्धतीने विविध देवघरात अनेक कुलदेवता असतात.
टाक पंचकोनी का असतात?
तुम्ही पाहिलं असेल तर टाक हे पंचकोनी असतात कारण जीवन हे पंचतत्वापासून निर्माण होते आणि पंचतत्वातच विलीन होते याच पंचतत्वाचे प्रतिक म्हणून टाक हा पंचकोनी असतो. एक काळ असा होता जेव्हा सगळ्यांना कुलदेवतांची मूर्ती अगदी जशीच्या तशी बनविणे परवडत नव्हते. हाच विचार डोक्यात ठेवून कुलदेवतेच्या मंदिरापाशी किंवा गावात देवांचे टाक बनवणे हा व्यवसाय सुरू झाला असेल. देवाची मूर्ती धातूंत बनवणे अवघड त्यामानाने टाक बनवणे सोपे हा त्या मागचा विचार असेल. शिवाय टाक वजनाला हलके, कुठे घेऊन जायलाही सोपे आहेत.
खंडोबाचा टाक
अनेक देवघरातून कुलस्वामी, कुलस्वामिनी, क्षेत्रपाल, ग्रामदेवी, आद्य यक्षपुरुष, इत्यादी दैवतांचा समावेश होतो. खंडोबा हा कुलस्वामी मात्र जवळ जवळ सर्वच घरामध्ये दिसतो. खंडोबाचा टाक तुम्ही पाहिला असेल तर टाकात खंडोबा नेहमी सपत्नीक दिसतो. खंडोबा हे वैवाहिक जीवनाशी संबंधित दैवत आहे. खंडोबाच्या अनेक पत्नी होत्या तरीही सुखाचा संसार होण्यास पती आणि पत्नीत सामंजस्य असणे महत्वाचे आहे हा संदेश खंडोबाकडून देण्यात येतो. विवाहानंतर जागरणाचा तसेच खंडोबाला जाण्याचे महत्व हेच आहे. खंडोबाच्या टाकात कुत्र्याचे महत्व फार आहे. कुत्रा हा विश्वासाचा प्रतिक म्हणून या टाकात दिसतो. पती-पत्नीत विश्वास असेल तर संसार निर्विघ्न पार पडतो हे सांगण्याचा याचा उद्देश आहे.
कुलस्वामिनीचे टाक
खंडोबाप्रमाणे भवानी, महालक्ष्मी, रेणुका, इत्यादी कुलस्वामिनी वेगवेगळ्या परिवारातून दिसतात. मरीआई, लक्ष्मीआई, काळकाई, जानाई, यमाई, बोलाई, जरीमरी, सातीआसरा अश्या कितीतरी नावांनी ओळखल्या जाणाऱ्या देवताही विविध कुळा मधून कुलदेवतांमध्ये दिसतात. जोतीबा, रवळनाथ, वीर, बापदेव असे अनेक पुरुष देव देवघरातील टाकांमध्ये विविध देवघरात असतात. एकंदर कुळ, राहण्याचा परिसर, मुळ निवास, या सर्वच घटकांचा परिणाम देवघरातील टाकांचे रचनेवर असतो, त्यामुळे आपल्या देवघराची व कुलधर्म कुळाचाराच्या परंपरांची माहिती प्रत्येक परिवाराला असणे गरजेचे असते.
कसे असतात टाक?
पारंपरिक टाक चांदीचे असतात आणि त्याच्या मागील बाजून पितळेचा पत्रा बसवलेला असतो. या दोघांच्या मध्ये लाख भरलेली असते जेणेकरून आपला टाक दबला जावू नये. दररोज नित्यनियमाने टाकाची पूजा होते. त्यावर पंचामृत, हळदी-कुंकू वाहिलं जातं आणि काही काळानंतर या टाकाची झिज होते किंवा ते खराब होवू लागतात. मग नवीन टाक तयार केले जातात. त्यामध्ये पुढे लावलेला चांदीचा पत्रा अधिक जाड केला जातो. सध्या बाजारात पारंपरिकता जपून तयार केलेले शुद्ध चांदीचे टाकही मिळतात. जेजुरीच्या मंदिराजवळ अशा अनेक घरातून पिढ्यान् पिढ्या टाक बनवायचे काम करतात. टाक बनवून झाल्यावर मुख्य देवतेला दाखवून विधिवत पूजा करून मग ते घरी नेऊन देवघरात बसवतात अशी पद्धत आहे.
पिढ्यान् पिढ्या चालत आलेले टाक यांना घराघरात जीवापाड जपलं जातं. टाकांमुळे घरातील कुळाचार अबाधित राहतो असे म्हणतात. तुमच्या देवघरात जर टाक असेल तर निर्मळ मनाने तो हातात घेवून पाहा, एखाद्या दैवी शक्तीची तुम्हाला नक्कीच अनुभूती येईल.