धर्मग्रंथानुसार धनत्रयोदशीचा हा सण अकाली मृत्यूच्या भीतीतून मुक्त होण्यासाठी मृत्यूची देवता यमराजाला प्रार्थना करण्याचा दिवस आहे. याशिवाय धनाची देवी लक्ष्मी आणि धनाची देवता कुबेर यांची पूजा करण्याची परंपराही प्राचीन काळापासून चालत आलेली आहे. ज्याप्रमाणे श्रीगणेश हा सिद्धी-बुद्धीचा स्वामी आहे, त्याचप्रमाणे कुबेर हा धनाचा स्वामी आहे. यांचे पूजन भगवान शंकरासोबत देखील केले जाते. महालक्ष्मीसोबत तर विशेष पूजा केली जाते. उत्तर दिशेचा अधिपती देखील कुबेर आहे. याशिवाय आयुर्वेदाचे संस्थापक भगवान धन्वंतरी यांच्या जन्मामुळे वैद्य समाजात धनत्रयोदशी ही धन्वंतरी जयंती म्हणून साजरी केली जाते.
धनत्रयोदशीला यमराजाला दिवा दान करा
यमराजाकडून अकाली मृत्यू होऊ नये या इच्छेने या दिवशी घराच्या मुख्य दरवाजाच्या दक्षिण दिशेला तूप किंवा तिळाच्या तेलाचा दिवा लावावा, असे मानले जाते. यामुळे धर्मराज प्रसन्न होतो आणि त्या घरातील कोणत्याही सदस्याचा अकाली मृत्यू होत नाही. तुपाच्या किंवा तिळाच्या तेलाच्या दिव्यात काही पैसेही टाकावेत. लक्षात ठेवा दिव्याची वात चारमुखी म्हणजेच वेगवेगळ्या दिशांना असावी आणि मुख्य दरवाजाच्या दक्षिण दिशेला असावी. दिवा लावताना खालील मंत्राचा जप करावा.
“मृत्युना पाश दण्डाभ्यां कालेन च मया सह।
त्रयोदश्यां दीपदानात् सूर्यज: प्रीयतामिति॥”
पुजेचा शुभ मुहूर्त
त्रयोदशी तिथी शनिवार २२ ऑक्टोबर २०२२ रोजी संध्याकाळी ०६ वाजून ०२ मिनिटांपासून सुरू होईल आणि दुसर्‍या दिवशी म्हणजे रविवार २३ ऑक्टोबर २०२२ रोजी संध्याकाळी ०६ वाजून ०३ मिनिटापर्यंत चालेल. ज्योतिष शास्त्रानुसार २२ ऑक्टोबर रोजी प्रदोष काळात लक्ष्मी आणि कुबेर यांची पूजा संध्याकाळी ०६ वाजून ०२ मिनिटानंतर कधीही करता येते. मात्र धन्वंतरी पूजन सूर्योदयाच्या दिवशी होत असल्याने २३ ऑक्टोबर रोजी होणार आहे.
धनत्रयोदशीला कुबेराची पूजा कशी करावी
या दिवशी वर दिलेल्या वेळेनुसार प्रदोष काळात धनाची देवता कुबेराच्या पूजेसाठी सर्वप्रथम तेरा दिवे लावून पैसा ठेवण्याच्या ठिकाणी या मंत्राने कुबेराचे ध्यान करावे.
“यक्षाय कुबेराय वैश्रवणाय धन-धान्याधिपतये धन-धान्य समृद्धि मे देहि दापय स्वाहा”
याशिवाय खालील मंत्रानेही कुबेराचे ध्यान करता येते
“ऊँ श्री ऊँ ह्रीं श्रीं ह्रीं क्लीं श्रीं क्लीं वित्तेश्वराय नम:।”
ध्यानानंतर सात प्रकारचे धान्य (गहू, उडीद, मूग, हरभरा, जव, तांदूळ आणि मसूर) देवी लक्ष्मी आणि कुबेर यांना अर्पण करावे आणि दोघांचे फुल, अक्षत आणि उदबत्तीने पूजन करावे. पूजेनंतर भोगासाठी पांढऱ्या रंगाची मिठाई वापरणे श्रेयस्कर आहे. या दिवशी देवी लक्ष्मीची पूजा केल्यास लक्ष्मीची प्राप्ती होते, असे मानले जाते.
धनत्रयोदशीला काय खरेदी करावे
या दिवशी लक्ष्मी आणि गणेशाची चांदीची मूर्ती घरात आणणे धन, यश आणि प्रगती वाढवणारे मानले जाते. आयुर्वेदाचे जनक भगवान धन्वंतरी समुद्रमंथनात कलश घेऊन अवतरले होते, असा उल्लेख शास्त्रात आहे, त्यामुळे या दिवशी भांडी विशेष खरेदी केली जातात. या दिवशी भांडी किंवा चांदी खरेदी केल्याने ते तेरा पटीने वाढते असे म्हणतात.
धनत्रयोदशीला निरोगी शरीरासाठी धन्वंतरीची पूजा करावी
आयुर्वेदाचे जनक भगवान धन्वंतरी यांचीही धनत्रयोदशीच्या दिवशी पूजा केली जाते. या दिवशी सकाळी धन्वंतरीची पूजा करण्यापूर्वी विष्णु सहस्रनामाचे पठण किंवा श्रवण केल्यास आरोग्यास लाभ होतो. त्यांची पूजा केल्याने उपासकाला उत्तम आरोग्य मिळते आणि आयुष्यभर निरोगी राहते असा समज आहे.
– डॉ अश्विनी शास्त्री
धनत्रयोदशी : पूजा मुहूर्त आणि शुभ योग, सुख-समृद्धीसाठी यावेळेत करा धनतेरसची पूजा