फाल्गुन महिन्याचे प्रकार
फाल्गुन महिन्यात श्रीमुख फाल्गुन व भाव फाल्गुन आदी प्रकार असतात. अर्जुनाचा जन्म श्रीमुख फाल्गुन महिन्याच्या पौर्णिमेला झाला, तर नकुल-सहदेव यांचे जन्म भाव फाल्गुन महिन्यात अमावास्येच्या दिवशी झाले. फाल्गुन महिन्यातल्या शुद्ध एकादशीला आमलकी एकादशी आणि कृष्ण एकादशीला पापमोचनी एकादशी म्हणतात.
फाल्गुन महिन्याला पूर्वी होते हे नाव
फाल्गुन या महिन्याला पूर्वी तपस्य या नावाने ओळखत असत. या महिन्यात दररोज रात्रीच्या प्रारंभी उत्तरा फाल्गुनी नक्षत्र पूर्वेला उगवते तसेच या महिन्यात पौर्णिमेला चंद्र उत्तरा फाल्गुनी नक्षत्रापाशी असतो म्हणून या महिन्याला फाल्गुन हे नाव प्राप्त झाले. या महिन्यात विष्णूला संतुष्ट करण्यासाठी तांदूळ, गाय, कृष्णाजिन, वस्त्रे यांचे दान देण्याची प्रथा आहे. स्कंद पुराणात पुरुषांनी या काळात एकभुक्त राहावे असे सांगितले आहे. या दिवशी भाविक पलंग किंवा बिछाना दान देतात. यामुळे चांगली पत्नी मिळते असा समज आहे.
फाल्गुन महिन्यातील सण
होलिकोत्सव किंवा होळी हा या अखेरच्या महिन्यातला अखेरचा सण या महिन्यातील पौर्णिमेला साजरा केला जातो. उष्णतेची तीव्रता कमी व्हावी म्हणून अग्निदेवतेचे हे केलेलं पूजन होय. होळी म्हणजे प्रज्वलित अग्नी. हा होलिकोत्सव म्हणजे सर्व वाईट गोष्टींचा नाश. या वर्षातील सर्व जुनेपाने, वाईट अनुभव, वाईट गोष्टी या अग्नीत जाळून नष्ट करायच्या, भस्मसात करायच्या असाही दृष्टिकोन या सणाच्या बाबतीत ठेवायला हरकत नाही. संपूर्ण वर्षातील चांगले जतन करायचे व वाईटाची आहुती द्यायची. हा अग्नी सर्व वाईट आत्मसात करतो व त्यांचा नाश करतो. अशुद्ध वातावरण शुद्ध करतो. प्रदूषण नाहीसे करतो.
या महिन्यात हिंदुस्थानच्या विविध भागांत वेगवेगळे महोत्सव आयोजित होत असतात. देवळांमध्ये फाल्गुन मासानिमित्त पूजा-अर्चना संपन्न होतात. फाल्गुन शुक्ल अष्टमीला लक्ष्मीची म्हणजेच सीतेची पूजा केली जाते. फाल्गुनी पौर्णिमेला फाल्गुन नक्षत्र असेल तर हा दिवस विशेष शुभ मानला जातो. दक्षिण हिंदुस्थानात फाल्गुन पौर्णिमेला उत्तिर नामक महोत्सवाचे आयोजन केले जाते. हा मंदिरोत्सव हे या महिन्यातील प्रमुख आकर्षण असतं.