तुमच्या मुलांच्याऑनलाईन मित्रांवर ठेवा लक्ष; कोणी त्याला ब्लॅकमेल तर करत नाही ना

समीर (नाव बदलले आहे) आई-वडील दोघेही काम करत असल्याने घरी एकटाच राहतो, एक दिवस ऑनलाईन शिकत असताना त्याला फेसबुकवर एका मुलीचा मेसेज आला. मुलीने स्वतःची ओळख करून दिली आणि त्याच्याशी बोलू लागली. चॅटिंगने सुरू झालेली मैत्री हळूहळू घट्ट होऊ लागली. सुमारे ६ महिने उलटून गेल्यावर तरुणीने समीरकडे प्रेम व्यक्त केले. ते बालपणीचे वय होते, घरबसल्या एक सुंदर मुलगी प्रेमाचा संदेश देत होती, त्यामुळे समीरला नकार देण्याचे कारण नव्हते. समीरनेही प्रतिसादात होकार दिला आणि एके दिवशी त्या मुलीने समीरकडे न्यूड फोटोची मागणी केली आणि त्या बदल्यात स्वतःचेही फोटो पाठविण्याचे आश्वासन दिले. त्यानंतर ब्लॅकमेलिंगचा खेळ सुरू झाला. समीरला मोठा धक्का बसला जेव्हा त्याला समजले की, तो जिच्याशी अनेक महिने गप्पा मारत आहे ती मुलगी नसून त्याला आपला बळी बनवणारी टोळी आहे. पैशाची मागणी सुरू झाली. कधी तो कोणत्या ना कोणत्या बहाण्याने घरच्यांकडून पैसे मागायचा तर कधी त्यांच्या मागण्या पूर्ण करण्यासाठी चोरी करायचा, पण ज्या दिवशी त्याने पैसे देण्यास नकार दिला त्याच दिवशी या टोळीने बनावट इंस्टा प्रोफाइल तयार करून त्याचे सर्व फोटो इंटरनेटवर टाकले. समीर डिप्रेशनमध्ये गेला आणि त्याने आत्महत्येचा निर्णयही घेतला, पण सुदैवाने त्याच्या आईला वेळीच कळाले आणि त्याने त्याला मानसशास्त्रज्ञाकडे नेले. समीरला त्या प्रसंगातून सावरायला काही महिने लागले.

30 कोटी मुले ऑनलाइन लैंगिक शोषणाला बळी पडतात

ऑनलाइन छळाची ही घटना म्हणजे आपली मुलं किती धोक्यात जगत आहेत याचे उदाहरण आहे. मुलांना घरात सुरक्षित वातावरणात ठेवले आहे, पण जर त्यांच्या हातात मोबाईल किंवा लॅपटॉप असेल तर ते कोणत्याही धोकादायक घटनेचे बळी ठरू शकतात.ब्रिटनच्या एडिनबर्ग युनिव्हर्सिटीमध्ये नुकत्याच करण्यात आलेल्या एका संशोधनात असे समोर आले आहे की, जगभरात दरवर्षी सुमारे 300 दशलक्ष मुले ऑनलाइन लैंगिक शोषणाला बळी पडत आहेत. इंटरनेटचे जग आपल्या मुलांसाठी किती धोकादायक ठरू शकते हे या अहवालातून दिसून येते. नॅशनल सेंटर फॉर मिसिंग अँड एक्स्प्लॉयटेड चिल्ड्रनने २०२३ मध्ये जारी केलेल्या अहवालानुसार २०१९ ते २०२३ दरम्यान ऑनलाइन शोषणाच्या घटनांमध्ये ८७ टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. एका संशोधनानुसार, गेल्या काही वर्षांत अनेक देशांमध्ये २० टक्के मुले जगभरात ऑनलाइन लैंगिक शोषणाला बळी पडले आहेत. नवीन तंत्रज्ञानाच्या आगमनाने धोका वाढत आहे. एआय मुलांसाठी अधिक धोका निर्माण करत आहे.

मुले ऑनलाइन लैंगिक शोषणाची शिकार कशी होत आहेत?

लहान मुलांची शिकार करण्यासाठी गुन्हेगार वेगवेगळ्या पद्धती वापरत आहेत. यासाठी ते लिंक शेअरिंग, हॅशटॅग मॅचिंग आणि सुधारित URL देखील शेअर करतात. 2022 मध्ये, इंटरनेट वॉच फाउंडेशनला सुमारे 2,28,927 URL सापडले ज्याद्वारे मुलांचा लैंगिक छळ केला जाऊ शकतो. ऑनलाइन शोषण फक्त सोशल मीडियाद्वारे होते. काही प्रौढ मुलांचा फोटो टाकून स्वतःचे बनावट प्रोफाइल तयार करतात. हे लोक मुलांशी भावनिकरित्या जोडण्यात माहिर असतात. अनेकदा मुले त्यांच्या वैयक्तिक गोष्टी कोणाशीही शेअर करू शकत नाहीत, याचा फायदा घेत हे लोक अशा मुलांशी मैत्री करतात आणि हळूहळू त्यांचा विश्वास जिंकतात. त्यानंतर, मुलाने त्यांना कोणतीही वैयक्तिक गोष्ट सांगितली तर ते त्याच गोष्टीबद्दल त्याला ब्लॅकमेल करू लागतात. अनेक प्रकरणांमध्ये, ऑनलाइन शोषण झाल्यानंतर, मुलाची शारीरिक भेट घेण्यासाठी देखील छळ केला जातो. हे लोक stalkers आहेत ज्यांना मुलाबद्दल संपूर्ण माहिती असते. अशी अनेक प्रकरणे समोर आली आहेत ज्यात केवळ मुलीच नाही तर मुलांचेही शोषण झाले आहे. अनेकवेळा मुलांकडूनही पैशांची मागणी केली जाते.

सायबर गुंडगिरीचे वाढते प्रमाण

मुलांना त्रास देण्याचा आणखी एक मार्ग म्हणजे सायबर गुंडगिरी, याद्वारे मुलांचा ऑनलाइन छळ केला जातो. यामध्ये मुलाला ओळखणारे लोक अनेकदा त्याला त्रास देण्यासाठी फेक प्रोफाईल तयार करून त्याला मारहाण करतात. गुंडगिरीच्या प्रकरणांमध्ये लोक सहसा तक्रार करत नाहीत, ज्याचा फायदा घेऊन काही गुन्हेगार मुलांचे शोषण करतात. सायबर गुंडगिरीमुळे अनेक वेळा मुलं डिप्रेशनमध्ये जातात. अनेक वेळा ते अंमली पदार्थांचे व्यसनही करतात.

ऑनलाइन ग्रूमिंगद्वारे विश्वास जिंकून ते करतात मुलांची फसवणूक

ऑनलाइन ग्रूमिंगमध्ये, एखादी व्यक्ती प्रथम मुलाचा आणि नंतर त्याच्या पालकांचा विश्वास जिंकते. जेव्हा त्याला कळते की त्याने सर्वांचा विश्वास जिंकला आहे, तेव्हा ते ऑनलाइन लैंगिक अत्याचार सुरू करतात. चेष्टेने फोटो आणि काही अश्लील गोष्टी पाठवल्याचे अनेक प्रकरणांमध्ये दिसून आले आहे. मूल लहान असते आणि नवीन गोष्टी शिकण्यासाठी तो त्या व्यक्तीवर विश्वास ठेवतो. मुलाने चॅटमध्ये काहीतरी पाठवताच टोळी त्याचा वापर करते. टोळीचे सदस्य तिच्यावर लैंगिक कृत्ये करण्यास भाग पाडतात आणि काही वेळा पैसेही मागतात. ही अशी पद्धत आहे ज्याद्वारे ते मुलांची भेट न होता त्यांचे शोषण करतात.

ऑनलाइन लैंगिक शोषणाचा मुलांवर काय परिणाम होतो?

मानसशास्त्रज्ञ रुही सांगतात की, तिच्याकडे दररोज अशी प्रकरणे येतात ज्यात मुले ऑनलाइन शोषणाला बळी पडल्यामुळे नैराश्यात जातात. अनेक मुलांनी आपल्या प्राणांची आहुतीही दिली. लाजिरवाण्यापणामुळे ही मुले आपल्या कुटुंबीयांनाही काही सांगू शकत नाहीत आणि आतमध्ये गुदमरून राहतात.
लहान मुलांमध्येही समज कमी असते. अमेरिकेत 6 वर्षांची मुलंही ऑनलाइन गुंडगिरीला बळी पडत आहेत, कारण ते या वयात सोशल मीडियाशी जोडले जातात. तर भारतात 12 ते 14 वर्षांची मुलं याला बळी पडत आहेत.

कायदा काय म्हणतो?

सायबर एक्सपर्ट मोहित यादव म्हणतात- ऑनलाइन छळ केल्यास ५ वर्षांपर्यंत तुरुंगवास आणि ५ लाख रुपयांचा दंड होऊ शकतो. बरं, हे केस आणि कोणत्या प्रकारचा गुन्हा केला गेला यावर अवलंबून आहे. जर आरोपीचे वय १८ वर्षांपेक्षा कमी असेल तर त्याच्यावर वेगळा आरोप लावला जातो. चाइल्ड पोर्नोग्राफी प्रकरण १८ वर्षांखालील आहे. जर प्रकरण मुलींशी संबंधित असेल तर POCSO देखील त्यात सामील होते. तथापि, ऑनलाइन छळाच्या बाबतीत, आरोपींना पकडणे खूप कठीण आहे कारण हे लोक VPN वापरतात ज्यामुळे त्यांचा शोध घेणे कठीण होते.

तक्रार कशी करावी

1930 ही एक हेल्पलाइन आहे ज्याच्या मदतीने तुम्ही ऑनलाइन शोषणाबाबत तक्रार करू शकता. या हेल्पलाइन नंबरवर तक्रार करण्याचे दोन मार्ग आहेत, प्रथम तुम्ही तुमचे नाव आणि तपशील देऊन तक्रार करू शकता. दुसरी तक्रार विशेषत: मुलींची आहे, ज्यामध्ये नाव न सांगता तक्रार करता येते, अशावेळी पोलिसही तुमच्या घरी येत नाहीत. याशिवाय तुम्ही तुमची तक्रार cybercrime.gov.in या वेबसाइटवर नोंदवू शकता. यामुळे लगेचच कारवाई सुरू होते –

सोशल मीडियावर पालकांनी ठेवावे नियंत्रण

मोहित यादव म्हणतात – तुमच्या मुलांच्या मोबाइल आणि लॅपटॉपमध्ये पालकांच्या नियंत्रणाची सुविधा ठेवा, याच्या मदतीने मुलाने अशा वेबसाइटला भेट देण्याचा प्रयत्न केला, तर हे सॉफ्टवेअर त्याला ब्लॉक करते. हे टाळण्याचा आणखी एक मार्ग म्हणजे जेव्हा मुले सोशल मीडियावर जातात तेव्हा एक पर्याय असतो ज्यामध्ये पालक देखील ॲड करू शकतात. यामध्ये तुम्ही स्वतंत्र खाते तयार करून मुलांना ॲड करू शकता.

मुलांना हवा तुमचा विश्वास

मुलांना तुमची कंपनी आणि विश्वास हवा आहे. तुम्ही तुमच्या मुलाशी प्रत्येक विषयावर मोकळेपणाने बोलल्यास आणि त्याला विश्वासात ठेवल्यास चांगले होईल. त्याच्यासोबत काही विचित्र गोष्ट घडली तर त्याने ती न घाबरता तुमच्याशी शेअर करावी, यामुळे तुमच्या मुलाला कोणत्याही विषयात मदत होईल. त्यामुळे कोणत्याही प्रकारची अनुचित घटना टळू शकते.