Bhartiya Nyaya Sanhita News : कायद्याच्या अंमलबजावणीसाठी नातेसंबंध, संमती आणि लग्न हे नेहमीच अवघड क्षेत्र राहिले आहेत. 1 जुलै रोजी नवीन भारतीय न्याय संहिता (BNS) ने 164 वर्ष जुन्या भारतीय दंड संहिता (IPC) ची जागा घेतल्याने हा काही बाबी प्रकाश झोतात आल्या आहेत. BNS च्या तरतुदींपैकी, कलम 69 बाबत तज्ञांना विशेषतः चिंता वाटत आहे. भारतीय न्याय संहितेच्या कलम 69 मध्ये असे नमूद केले आहे की, जर लग्न करण्याचे वचन न पाळण्याच्या कोणत्याही हेतूशिवाय दिले गेले आणि लैंगिक संबंध प्रस्थापित केले गेले तर एखाद्या व्यक्तीला 10 वर्षांपर्यंत तुरुंगवास होऊ शकतो.
“जो कोणी, फसव्या मार्गाने किंवा ती पूर्ण करण्याच्या कोणत्याही हेतूशिवाय एखाद्या स्त्रीशी लग्न करण्याचे वचन देऊन, तिच्याशी लैंगिक संबंध ठेवतो, अशा प्रकारचे लैंगिक संबंध या बलात्काराचा गुन्ह्याश संबंध नाही, त्याला कोणत्याही १० वर्षांच्या कारावासाची शिक्षा होईल. नवीन भारतीय न्याय संहितेच्या कलम ६९ मध्ये वाचले आहे की, ती शिक्षा दहा वर्षांपर्यंत वाढू शकेल आणि दंडालाही पात्र असेल.
कलम 69 नवीन आणि अभूतपूर्व आहे कारण भारतीय दंड संहितेत तथ्य लपवून किंवा फसवणूक करून लैंगिक संबंध ठेवण्याची विशिष्ट तरतूद नाही. यापूर्वी, अशा प्रकारच्या केसेस आयपीसीच्या कलम 90 अंतर्गत चालवण्यात आल्या होत्या, ज्यात असे नमूद केले होते की जर एखाद्या महिलेचा “वास्तविक गैरसमज” असेल तर ती लैंगिक संभोग करण्यास संमती देऊ शकत नाही.
संबंध तुटल्यावर महिलांनी बलात्काराचा आरोप केल्याची प्रकरणे घडली आहेत, परंतु कलम 69 नुसार, महिला खोट्या आश्वासनांवर लैंगिक संबंधास संमती दिल्याचा दावा करू शकतात. कलम 69 मध्ये एक प्रकारे ब्रेक-अप बेकायदेशीर बनवते आणि जर नातेसंबंधांना अंतीम रूप लग्न दिले गेले नाही तर नातेसंबंधातील पुरुषांची छळवणूक होण्याची शक्यता आहे.
ओळख लपवून किंवा वस्तुस्थिती दडवून केलेल्या विवाहांच्या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी कलम 69 आणण्यात आले आहे. हे अशा प्रकरणांमध्ये देखील वापरले जाऊ शकते जेथे विवाह, विशेषत: आंतरधर्मीय विवाह, जेथे पुरुषाने आपली ओळख लपवून ठेवल्याची तक्रार करण्यात आली आहे.
फसवणुकीचे स्पष्टीकरण कलम 69 मध्ये देण्यात आले आहे. “रोजगार किंवा बढतीचे खोटे आश्वासन, किंवा ओळख लपवून लग्न करणे यांचा यात समावेश होतो. कलम 69 चा एक भाग म्हणजे “लग्न करण्याचे वचन” नातेसंबंधातील लोकांसाठी आणि कायद्याची अंमलबजावणी करणाऱ्या अधिकाऱ्यांसाठी एक पिटारा खुला झाला आहे. त्याचा वापर ते कोणत्या प्रकारे करतात याबाबत तज्ज्ञानी चिंता व्यक्त केली आहे.
नातेसंबंधातील कटुता निर्माण झाली तर या कायद्यामुळे पुरुषांना अन्यायकारकपणे लक्ष्य केले जाईल. कलम 69 च्या “लग्नाचे वचन” देऊन शारीरिक संबंध आणि त्याची तक्रार झाली तर या पैलूसाठी तुरुंगवासामुळे नातेसंबंधातील विशेषतः पुरूषांना भीती वाटू लागली आहे . वकिलांचे म्हणणे आहे की इतर कारणांमुळे नातेसंबंध संपुष्टात आल्यास फसवणूक करण्याचा हेतू स्थापित केला जाऊ शकतो, परंतु पुरुष जोडीदारास गंभीर परिणामांना सामोरे जावे लागू शकते. पोलिस अधिकाऱ्यांचे म्हणणे आहे की BNS च्या कलम 69 मुळे विश्वासार्ह पुराव्याशिवाय पुरुषांना अटक करणे सोपे होऊ शकते.
BNS च्या कलम 69 वर वकील म्हणतात, ‘हेतू अधीन आहे’ वकिलांना काळजी वाटते की ते केस कसे लढवतात जेथे अनेक ग्रे शेड्स आहेत.
गाझियाबादचे वकील अरविंद सिंग यांनी एका वृत्त वाहिनीला सांगितले, “[लग्न करण्याचा] हेतू व्यक्तिनिष्ठ आहे. लग्न झाले नाही तर खरा हेतू होता हे कसे सिद्ध करता येईल.” “लग्न करण्याचा हेतू असला तरीही अनेक कारणांमुळे नातेसंबंध संपुष्टात येऊ शकतात. कोणाचा तरी लग्न करण्याचा इरादा आहे हे सिद्ध करणे कठीण होईल,” असे सिंग पुढे म्हणाले.
वकिलांना त्यांची केस सिद्ध करण्यासाठी काही महिने किंवा वर्षे लागू शकतात आणि यामुळे एखाद्या व्यक्तीचे आणि त्याच्या प्रतिष्ठेचे आणि त्यांच्या एकूण जीवनाचे अपरिमित नुकसान होऊ शकते. “अशी प्रकरणे कशी मार्गी लागतील हे आम्हाला माहित नसले तरी, अशी गोष्ट सिद्ध करण्यास असमर्थता आली तर त्याचे गंभीर परिणाम होतील. एक माणूस 10 वर्षे तुरुंगात जाऊ शकतो. त्याचे संपूर्ण आयुष्य प्रभावित होऊ शकते,” सिंग पुढे म्हणाले.
एका महिलेच्या शब्दामुळे Ex पार्टनरला अटक केली जाऊ शकते, पोलिस म्हणतात BNS च्या कलम 69 च्या समस्या येथे संपत नाहीत. पोलिसांच्या प्राथमिक चौकशीनंतर अटक केली जाऊ शकते. मात्र, पुराव्यानिशी न्यायालयात खटला भरणे ही पूर्णपणे वेगळी बाब असेल. “न्यायालय पुराव्यांच्या आधारे काम करते. आम्हाला परिस्थितीजन्य पुरावे सादर करावे लागतील की लग्न करण्याचे वचन दिले होते आणि लैंगिक संभोग नावाखाली किंवा दिखावा केला होता. हे सिद्ध करणे खूप कठीण आहे,” असे ३० वर्षे सेवा असलेल्या एका वरिष्ठ पोलिस अधिकाऱ्याने सांगितले.
येथे, वचनांचे उल्लंघन केल्याचा पुरावा म्हणून मजकूर संदेश, कॉल रेकॉर्डिंग आणि चित्रे वापरली जाऊ शकतात. तथापि, वचनबद्ध विवाहाच्या कारणास्तव लैंगिक संबंध प्रस्थापित केले गेले होते याचा अंदाज लावणे अद्याप कठीण आहे. “येथे मेसेज, कॉल्स आणि चित्रे विचारात घेतली जातील. ते नातेसंबंधासाठी आधार निश्चित करतील आणि लग्नाची चर्चा झाली असेल तर. तरीही, केवळ लग्न होईल या वचनाखाली लैंगिक संबंध प्रस्थापित केले गेले आहेत की नाही हे कदाचित आम्हाला माहित नसेल. ठिकाणी,” वरिष्ठ पोलीस अधिकारी म्हणाले.
जलद अटक, जलद कारवाई, परंतु यामुळे न्यायाचा उद्देश साध्य होणार नाही. “कलमांतर्गत प्रकरणांमध्ये, पुरुषाला फक्त महिलेच्या सांगण्यावरून अटक केली जाऊ शकते. अटक जलद होईल, परंतु तरीही न्यायालयाला पुराव्याची आवश्यकता असेल आणि तिथेच ही समस्या निर्माण होणार आहे,” ते पुढे म्हणाले. या तरतुदीमुळे अयोग्य अटक, अनेक वर्षे न्यायालयीन खटले आणि माणसाच्या जीवनातील अनेक पैलूंचे नुकसान होऊ शकते.
रिलेशनशीपमधील लोक नवीन कायद्याला घाबरतील
भारतीय न्याय संहितेचे कलम ६९ लागू करण्याचा प्रश्न कायद्याच्या अंमलबजावणीला येत असताना, नातेसंबंधातील लोकांना हा कायदा काय वाढून ठेवेल, याची जास्त काळजी वाटते. “लैंगिक संभोगासाठी संमती देताना एका महिलेला माहित असते की संबंध तुटण्याची शक्यता आहे. जर दोन लोकांना एकत्र राहायचे असेल तर त्यांना लग्नाची किंवा लग्नाच्या वचनाचीही गरज नाही,” अंकिता, 27 वर्षीय- दोन वर्षांपासून रिलेशनशिपमध्ये असलेल्या दिल्लीतील महिलेने एका पोर्टलला सांगितले. तिची ओळख जपण्यासाठी तिचे नाव बदलण्यात आले आहे. “कारावासाच्या भीतीमुळे लोकांना त्यांच्या पार्टनरशी जवळीक साधताना भीती वाटू शकते. ” ती पुढे म्हणाली.
अनेक कारणांमुळे नातेसंबंध संपतात आणि आता पुरुषांना भीती वाटेल की त्यांना त्यांच्या जोडीदाराशी संबंध तोडण्याचे गंभीर परिणाम भोगावे लागतील. “काही झाले आणि माझ्या काही कौटुंबिक कारणांमुळे मी तिच्याशी लग्न करू शकत नाही. किंवा ती माझ्याशी लग्न करू शकत नाही. आम्ही ते पाऊल उचलू शकत नाही. मग तिने माझ्याविरुद्ध तक्रार दाखल केली. मी स्वत:ला कसे वाचवणार असा प्रश्न 26 वर्षीय एका व्यक्तीने विचारला.
नवीन भारतीय न्याय संहितेच्या कलम ६९ बाबत अनेक प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत. कायद्याची अंमलबजावणी कशी होते आणि पुरुषांचा छळ होतो का हे येणारा काळच सांगेल.