Fact Check: २०१९ च्या वाराणसी निवडणुकीत ११ लाख मतांपैकी १३ लाख मतांची EVM द्वारे मोजणी? जाणून घ्या व्हायरल व्हिडिओचे सत्य

नवी दिल्ली : लोकसभा निवडणुकीच्या २०२४ च्या पहिल्या टप्प्यासाठी १९ एप्रिल रोजी मतदान होत आहे. यासाठी निवडणूक आयोग तयारीत आहे. मात्र, मतदानापूर्वी सोशल मीडियावर एक व्हिडिओ व्हायरल होत आहे. ज्यात असा दावा केला जात आहे की २०१९ च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत वाराणसी लोकसभा जागेवर मतदानादरम्यान ११ लाख लोकांनी मतदान केले. मात्र, मतमोजणीदरम्यान एकूण १२ लाख ८७ हजार मतदान झाले. तसेच एकूण ३७३ लोकसभा जागांवर हे घडले, जिथे मतदारांच्या संख्येपेक्षा जास्त मतदान झाले. मात्र याबाबत तपासणी केली असता विश्वास न्यूजला तथ्य तपासणीत हा दावा खोटा असल्याचे आढळले.

लोकसभा निवडणुकीच्या २०१९ मध्ये वाराणसी जागेवर एकूण मतदारांची संख्या १८,५६,७९१ होती. त्यापैकी इलेक्ट्रॉनिक मतदान यंत्राद्वारे (EVM) टाकलेल्या मतांची संख्या १०,५८,७४४ होती. पोस्टल मतपत्रिकेद्वारे पडलेल्या मतांची संख्या २०८५ होती. म्हणजेच १८ लाख ५६ हजार ७९१ मतदारांपैकी एकूण १० लाख ६० हजार ८२९ जणांनी मतदान केले. त्यामुळे हा दावा खोटा आणि निवडणूक प्रचार आहे की वाराणसी लोकसभा जागेवर २०१९च्या निवडणुकीत एकूण ११ लाख मते पडली होती. ईव्हीएमवरून मोजणी करताना या मतांची संख्या १२ लाख ८७ हजार होती. तसेच, एकूण ३७३ लोकसभेच्या जागांवर असे घडले हा दावा खोटा आहे, जेथे मतमोजणी दरम्यान, नोंदवलेल्या मतांची संख्या मतदानाच्या संख्येपेक्षा जास्त होती.

व्हायरल म्हणजे काय?
सोशल मीडिया युजर ‘मानसी सोनी’ने व्हायरल व्हिडिओ क्लिप (संग्रहण लिंक ) शेअर करताना लिहिले, ‘प्रिय @ECISVEEP, 2019 मध्ये वाराणसी निवडणुकीत ११ लाख मते पडली हे खरे आहे, पण १२ लाख ८७ हजार मतांची मोजणी झाली? ईव्हीएम गेले.’ वेगवेगळ्या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवरील इतर अनेक वापरकर्त्यांनी हा व्हिडिओ समान आणि समान दाव्यासह शेअर केला आहे.

तपास
व्हायरल झालेल्या व्हिडिओमध्ये दोन दावे करण्यात आले आहेत. पहिला दावा असा होता की २०१९ च्या निवडणुकीत वाराणसी लोकसभा जागेवर ११ लाख लोकांनी मतदान केले’ आणि ईव्हीएमद्वारे मोजणी केली असता, या मतांची संख्या १२ लाख 87 हजार असल्याचे समोर आले. २०१९ च्या निवडणुकीची माहिती निवडणूक आयोगाच्या वेबसाइटवर उपलब्ध आहे. आम्ही आयोगाच्या वेबसाइटवर एकूण मतदार संख्या विरुद्ध वाराणसी मतदारसंघात मतदान केलेल्या मतदारांची संख्या तपासली. निवडणूक आयोगाच्या आकडेवारीनुसार, २०१९ च्या लोकसभा निवडणुकीदरम्यान वाराणसी मतदारसंघातील एकूण मतदारांची संख्या १८,५६,७९१ होती, त्यापैकी १०,५८,७४४ मते ईव्हीएमद्वारे (पुरुष, महिला, तृतीय लिंग मतदारांसह) टाकण्यात आली. त्याचवेळी पोस्टल बॅलेटद्वारे २०८५ मते पडली. म्हणजेच २०१९ च्या लोकसभा निवडणुकीत या जागेवर एकूण १८,५६,७९१ मतदार उपस्थित होते, त्यापैकी १०,६०,८२९ मतदारांनी मतदानाचा हक्क बजावला.

टक्केवारीत पाहिले तर एकूण नोंदणीकृत मतदारांच्या तुलनेत ५७.१३ टक्के मतदारांनी मतदानाचा हक्क बजावला. म्हणजेच, हा दावा चुकीचा आहे आणि वस्तुस्थितीच्या पलीकडे आहे की २०१९ च्या वाराणसी लोकसभा जागेच्या मतदानादरम्यान ११ लाख लोकांनी मतदान केले आणि ईव्हीएम मतमोजणीच्या वेळी एकूण मतांची संख्या १२ लाख ८७ हजार होती. व्हायरल व्हिडिओ क्लिपमधील दुसरा दावा असा आहे की देशातील इतर ३७३ लोकसभा जागांवरही अशीच अनियमितता दिसून आली, जिथे मतदारांच्या संख्येपेक्षा जास्त मतदान झाले. हा डेटा निवडणूक आयोगाच्या वेबसाइटवर देखील उपलब्ध आहे, त्यानुसार २०१९ च्या लोकसभा निवडणुकीमध्ये एकूण ५४३ जागांसाठी (४१२-सामान्य जागा, ८४-SC, ४७ ST) मतदान झाले आणि एकूण मतदानाची टक्केवारी ( पोस्टल मतदान वगळता) या कालावधीत ते ६७.१ टक्के होते.

निव्वळ आकडेवारीवर नजर टाकली तर २०१९ च्या लोकसभा निवडणुकीत एकूण मतदारांची संख्या ९१,१९,५०,७३४ होती, त्यापैकी ६१,१८,७६,९७१ मतदारांनी मतदानाचा हक्क बजावला. व्हायरल पोस्टमध्ये केलेला दावा खरा असता तर मतांची टक्केवारी कितीतरी जास्त असती. व्हायरल झालेल्या पोस्टबाबत आम्ही केंद्रीय निवडणूक आयोगाचे अधिकारी अनुज चांडक यांच्याशी संपर्क साधला. याबाबत निवडणूक आयोगाकडून स्पष्टीकरण जारी करण्यात आल्याचे त्यांनी सांगितले. हा खुलासा आम्हाला निवडणूक आयोगाच्या अधिकाऱ्यावर आढळून आला.
व्हायरल व्हिडिओ शेअर करणाऱ्या युजरने त्याच्या प्रोफाईलमध्ये स्वत:ला आम आदमी पार्टी (आप) कार्यकर्ता म्हणून वर्णन केले आहे. निवडणूक आयोगाच्या अधिसूचनेनुसार (अर्काइव्ह लिंक ) उत्तर प्रदेशातील लोकसभेच्या एकूण ८० जागांवर सात टप्प्यांत मतदान होणार आहे. पहिल्या टप्प्यात एकूण आठ जागांसाठी १९ एप्रिल रोजी मतदान होणार आहे.

निष्कर्ष
विश्वास न्यूजच्या तपासात, सोशल मीडियावर व्हायरल होत असलेला दावा चुकीचा आहे की २०१९ च्या लोकसभा निवडणुकीत वाराणसीच्या जागेवर एकूण ११ लाख मते पडली होती आणि ईव्हीएमवरून मतमोजणी करताना या मतांची संख्या १२ लाख ८७ होती. हजार तसेच, एकूण ३७३ लोकसभेच्या जागांवर असे घडले हा दावा खोटा आहे, जेथे मतमोजणी दरम्यान, नोंदवलेल्या मतांची संख्या मतदानाच्या संख्येपेक्षा जास्त होती.

(ही कथा मूळतः विश्वास न्यूजने प्रकाशित केली होती. शक्ती कलेक्टिव्हचा भाग म्हणून मटाने पुनर्प्रकाशित केली आहे.)