Fact Check: लोकसभा निवडणुकीपूर्वी EVM बिघडल्याचा व्हिडिओ व्हायरल, जाणून घ्या यामागचे सत्य

नवी दिल्ली: आगामी २०२४ च्या सार्वत्रिक निवडणुकांच्या पार्श्वभूमीवर, भारतीय जनता पक्षाने (भाजप) अलीकडे इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन्स (ईव्हीएम) मध्ये कशाप्रकारे छेडछाड केली, हे दाखविल्याचा दावा करणारी एक क्लिप सोशल मीडियावर व्हायरल होत आहे. सोशल मीडियावर फिरत असलेल्या एबीपी न्यूजच्या या व्हिडिओ क्लिपमध्ये भाजपने ईव्हीएममध्ये छेडछाड केल्याचा दावा केला जात आहे.

व्हायरल व्हिडिओमध्ये, एबीपी न्यूजच्या अँकर चित्रा त्रिपाठी सांगत आहेत की मध्य प्रदेशातील भिंड जिल्ह्यात निवडणुकीपूर्वी झालेल्या सराव दरम्यान इलेक्ट्रॉनिक मतदान यंत्रे (ईव्हीएम) बिघडली. काँग्रेस आणि आम आदमी पार्टीने (आप) याबाबत तक्रार केली होती. यानंतर अनेक अधिकाऱ्यांना त्यांच्या पदावरून हटवण्यात आले. त्रिपाठी सांगत आहेत की भिंड जिल्ह्यातील अटेर विधानसभा मतदारसंघाच्या निवडणुकीपूर्वी व्होटर-व्हेरिफाईड पेपर ऑडिट ट्रेल (VVPAT) मशिनमध्ये गडबड झाली होती. व्हीव्हीपीएटी मशिनमध्ये ईव्हीएमचे बटण दाबल्यावर मत भाजपला जात असल्याचे दाखवण्यात आले.

इंस्टाग्रामवर ‘मोठी बातमी… निवडणुकीत मोठी चूक’ आणि ‘ईव्हीएम खराबी’ या कॅप्शनसह हा व्हिडिओ लोकसभा आणि निवडणूक २०२४च्या हॅशटॅगसह शेअर करण्यात आला आहे. सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर ‘ईव्हीएम म्हणजे मोदींना प्रत्येक मत.’ लॉजिकली फॅक्ट्स या वेबसाईटने या बातमीची चौकशी केली असता, ही घटना सात वर्षांपूर्वी घडली असून तिचा नुकत्याच होणाऱ्या किंवा आगामी निवडणुकांशी काहीही संबंध नसल्याचे समोर आले. लॉजिकली फॅक्ट्सने व्हिडिओचा दावा नाकारला आहे. गुगल सर्चवरून असे दिसून आले की व्हायरल न्यूज क्लिपचे मूळ शीर्षक ‘EVM विवाद: भिंड एसपी, कलेक्टर हटवले’ होते.


मूळ वृत्त क्लिप १० मिनिटे आणि ३२ सेकंदांची आहे, तर व्हायरल व्हिडिओ केवळ १ मिनिट ३० सेकंद फुटेज कव्हर करतो. मूळ बातमी मध्य प्रदेशातील भिंड जिल्ह्यात ईव्हीएम वादात जिल्हा दंडाधिकारी आणि पोलीस अधीक्षकांना हटवण्याबाबत होती. इतर अनेक मुख्य प्रवाहातील प्रसारमाध्यमांनीही त्या काळातील कथा कव्हर केली. याव्यतिरिक्त, मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, व्हायरल क्लिप चित्रा त्रिपाठी दर्शवते, जी सप्टेंबर २०२२ मध्ये एबीपी न्यूज सोडल्यापासून आजतक हिंदी वृत्तवाहिनीसाठी काम करत आहे.

२०१७ मध्ये EVM वाद काय होता?
भिंड जिल्ह्यातील अटेर विधानसभा मतदारसंघ आणि उमरिया जिल्ह्यातील बांधवगड विधानसभा मतदारसंघात ९ एप्रिल २०१७ रोजी पोटनिवडणूक होणार होती. निवडणुकीच्या अगोदर, मतदान यंत्रावर कोणतेही बटण दाबले जात नसतानाही भाजपचे कमळ चिन्ह असलेल्या EVM तयार करणाऱ्या व्हीव्हीपॅटला जोडलेले व्हीव्हीपीएटी दाखविणारा व्हिडिओ कथितपणे व्हायरल झाला. निवडणूक आयोगाने भिंड जिल्ह्यातील २१ अधिकाऱ्यांकडून अहवाल मागवला, काँग्रेस आणि आप ने मध्य प्रदेशच्या मुख्य निवडणूक अधिकारी शालिना सिंह यांना हटवण्याची मागणी केली. त्यानंतर मध्य प्रदेश सरकारने जिल्हा दंडाधिकारी आणि पोलिस अधीक्षकांना काढून टाकले आणि इतर १९ विरुद्ध कारवाई सुरू केली, असे टाइम्स ऑफ इंडियाने वृत्त दिले. मात्र, इंडियन एक्स्प्रेसमधील वृत्तानुसार, अंतिम तपास अहवालात हे आरोप फेटाळण्यात आले.

निष्कर्ष
तार्किकदृष्ट्या तथ्य असे आढळले की व्हायरल होत असलेला व्हिडिओ सात वर्षे जुना आहे आणि मध्य प्रदेशातील भिंड जिल्ह्यातील अटेर विधानसभा मतदारसंघ आणि उमरिया जिल्ह्यातील बांधवगढ विधानसभा मतदारसंघाच्या पोटनिवडणुकीदरम्यान EVM मध्ये झालेल्या छेडछाडीशी संबंधित आहे. याचा अलीकडच्या निवडणुकीशी काहीही संबंध नाही. त्यामुळे हा दावा खोटा आहे.

(ही कथा मूळतः लॉजिकल फॅक्ट्सने प्रकाशित केली होती. शक्ती कलेक्टिव्हचा एक भाग म्हणून मटाने पुन्हा प्रकाशित केली आहे.)