Explained: इराणचा पुढचा सर्वोच्च नेता होण्यासाठी खमेनेईच्या मुलाने केली का रईसी यांची हत्या ? काय आहे षडयंत्राची थेअरी जाणून घ्या…

नवी दिल्ली : तेहरानमध्ये इराणचे राष्ट्राध्यक्ष इब्राहिम रईसी यांचे हेलिकॉप्टर अपघातात निधन झाले. या घटनेनंतर इराणमधील राजकीय खळबळ उडाली आहे. या घटनेला इस्त्रायली गुप्तचर एजन्सी मोसादचा कट म्हणून या अपघाताकडे पाहत असून तसे लेबल काहींनी लावले आहे. तर काहींना वाटते आहे की, इराणचे 86 वर्षीय सर्वोच्च नेते, अयातुल्ला अली खामनेई यांचे पुत्र मुजतबा खामेनेई यांना सत्ता काबीज करण्यासाठी ही भयंकर योजना आखली होती. इराणच्या राष्ट्राध्यक्षाची निवडणूक प्रस्थापित प्रक्रियेनुसारच होईल, असे तज्ज्ञांचे मत आहे. तथापि, संकट इराणच्या सर्वोच्च नेत्याच्या निवडीभोवती फिरते, ही प्रक्रिया अत्यंत गुंतागुंतीची आहे. इराणमध्ये नवीन सर्वोच्च नेत्याच्या निवडीमध्ये अनेक आव्हाने असू शकतात.

खामनेई यांच्या मुलाला सर्वोच्च अधिकार प्राप्त करण्याची मिळू शकते संधी

खामनेई यांचे पुत्र सय्यद मुजतबा हुसैनी खामनेई यांची इराणचे सर्वोच्च नेते म्हणून नियुक्ती केली जाऊ शकते, असा विश्वास आहे. ५४ वर्षीय मुजतबा यांच्या प्रवासात रईसी यांनी सर्वात मोठा अडथळा निर्माण केला. हेलिकॉप्टर अपघातात रईसी यांच्या निधनानंतर, मुजतबा यांचा सर्वोच्च नेता होण्याचा मार्ग आता अबाधित असल्याचे मानले जाते. 1987 ते 1988 दरम्यानच्या इराण-इराक युद्धात मुजतबाची महत्त्वपूर्ण भूमिका होती. तरीही, मुजतबाने हा अपघात घडवून आणला असावा, असा आरोप सोशल मीडियावर होत आहे.

याबाबत अनेक षडयंत्रांच्या थेअरी मांडल्या जात आहेत. इराणी पत्रकार मसिह अलिनजाद यांनी X वर लिहिले आहे की एक षड्यंत्राची थेअरी अशी आहे की, हेलिकॉप्टर दुर्घटनेत खामनेईच्या मुलाचा हात असू शकतो, जेणेकरून तो आपल्या वडिलांची जागा घेण्याचा मार्ग मोकळा करू शकेल.

इराणमधील वादाच्या केंद्रस्थानी राहण्याची मुजतबा यांची क्षमता

इराणवर सध्या इस्लामिक प्रजासत्ताक म्हणून शासन आहे. या परिस्थितीत, नवीन सर्वोच्च नेता म्हणून मुजतबा खामनेई यांची संभाव्य नियुक्ती वादात वाढ होऊ शकते. किंबहुना, यातून घराणेशाहीला प्रोत्साहन दिले जाते. कारण 1979 च्या इस्लामिक क्रांतीनंतर राजेशाही संपुष्टात आली आणि प्रजासत्ताक स्थापन झाले. मुजतबा यांच्यासाठी सर्वोच्च नेता बनण्याचे मुख्य आव्हान म्हणजे इस्लामिक रिव्होल्युशनरी गार्ड्सची नापसंती, ज्यांना त्यांच्याबद्दल आक्षेप आहे. आपल्या कट्टर भूमिकेसाठी प्रसिद्ध असलेल्या मुजतबाला काही मौलवींचा पाठिंबा आहे.

इराणच्या सर्वोच्च नेत्याची भूमिका

इराणमध्ये राष्ट्रपती आणि संसदेच्या निवडणुका नियमितपणे घेतल्या जातात. दैनंदिन शासनाच्या कामांसाठी राष्ट्रपती जबाबदार असतात. तथापि, सर्वोच्च नेत्याकडे देशातील सर्व प्रमुख धोरणांवर अंतिम अधिकार असतो. ते सशस्त्र दलांचे कमांडर-इन-चीफ म्हणून काम करतात. याव्यतिरिक्त, तो देशाच्या शक्तिशाली क्रांतिकारक रक्षकांना कमांड देतो.

संरक्षक परिषद राष्ट्राचे रक्षक म्हणून करते काम

इराणमधील सर्वोच्च नेत्याची निवड करण्याच्या प्रक्रियेत 12 सदस्य असलेल्या पालक परिषदेची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. पालक परिषद ही विद्वानांची असते. याव्यतिरिक्त, तज्ञांची असेंब्ली, निवडलेल्या व्यक्तींचा एक गट आहे. ही सभा ज्युरी म्हणून काम करते आणि इराणच्या सर्वोच्च नेत्याच्या निवडणुकीत थेट भाग घेते. पालक परिषद सदस्यांपैकी निम्मे, विशेषत: 6 व्यक्ती, थेट सर्वोच्च नेत्याद्वारे नियुक्त केल्या जातात. देशातील राष्ट्रपती, संसद आणि तज्ञांच्या सभेच्या निवडणूक प्रक्रियेतही पालक परिषद महत्त्वाची भूमिका बजावते.

खोमेनी यांच्या नेतृत्वाखाली खामनेई यांनी स्वीकारली सत्ता

1979 च्या इस्लामिक क्रांतीनंतर इराणमध्ये दुसऱ्यांदा नवीन सर्वोच्च नेत्याची निवड झाल्याचे इतिहासकार डॉ. दानपाल सिंग यांनी नमूद केले आहे. 1989 मध्ये, इस्लामिक रिपब्लिकचे संस्थापक अयातुल्ला रुहोल्ला खोमेनी यांच्यानंतर खामनेई यांनी सर्वोच्च सत्ता स्वीकारली.

पुढील सर्वोच्च नेत्याची निवड करण्याची प्रक्रिया सुरू

इराणमधील सर्वोच्च नेत्याची निवड तज्ञांच्या 88 जागांच्या असेंब्लीद्वारे केली जाईल. पालक परिषदेचा पाठिंबा असलेल्या उमेदवारांकडून दर आठ वर्षांनी विधानसभा सदस्य निवडले जातात. मार्चमध्ये, माजी राष्ट्राध्यक्ष हसन रुहानी यांना सर्वोच्च नेता होण्यापासून रोखण्यात आले, तर रईसी यांना जागा मिळाली. इराणमधील सर्वोच्च नेत्याची निवड करताना, घटनेत असे नमूद केले आहे की सर्वोच्च नेता म्हणून एकच व्यक्ती निवडण्यात आव्हान असल्यास, इस्लामिक विद्वानांचा समावेश असलेली सर्वोच्च नेतृत्व परिषद स्थापन केली जाऊ शकते.

मुजतबा सर्वोच्च नेते झाल्यास नेतृत्वात होतील बदल

इतिहासकार दानपाल सिंग यांनी चिंता व्यक्त केली आहे की खामनेई यांचा मुलगा मुजतबा यांना सर्वोच्च नेता म्हणून नियुक्त केल्याने 1979 पूर्वीच्या इस्लामिक क्रांतीच्या काळातील प्रतिगामी होऊ शकते. प्रजासत्ताकाच्या निर्मितीनंतर, लष्करी हुकूमशाहीचे पुनरुत्थान होण्याची शक्यता आहे, कारण सर्वोच्च नेत्याकडे सशस्त्र दलांचे कमांडर-इन-चीफ पद आहे. अशा कृतींमुळे सामान्य इराणी लोकांमध्ये संताप निर्माण होऊ शकतो. इराणच्या युरेनियम-आधारित आण्विक कार्यक्रमाला वाढीव प्रवेग येऊ शकतो, ज्यामुळे पाश्चात्य राष्ट्रांकडून संभाव्य निर्बंध येऊ शकतात.