Ebrahim Raisi: धार्मिक नेता ते’तेहरानचा कसाई’, अमेरिकेनेही घातली होती बंदी, कोण होते इब्राहिम रईसी?

वृत्तसंस्था, दुबई : इराणमधील सर्वोच्च नेते अयातुल्ला खामेनी यांचे निकटवर्तीय शिष्य असलेले कट्टरपंथी इब्राहिम रईसी यांनी आपली धार्मिक नेता ही भूमिका कायम ठसवली असली, तरी १९८८मध्ये हजारो राजकीय कैद्यांना फाशी देण्याच्या प्रकरणामुळे आंतरराष्ट्रीय समुदायापुढे ‘तेहरानचा कसाई’ अशी त्यांची ओळख होती. आंतरराष्ट्रीय दबाव असतानाही इराणचा अणुकार्यक्रम पुढे रेटणे; तसेच इस्रायलवरील हल्ले यात रईसी यांचाच प्रमुख सहभाग होता. अंतर्गत असंतोष आणि आंतरराष्ट्रीय संबंधांतील संघर्ष यांचा सामना इराण करत असताना, इब्राहिम रईसी यांचा अपघाती मृत्यू झाला आहे.

सन १९८८मध्ये इराण-इराक युद्धानंतर हजारो राजकीय कैद्यांना सामूहिक फाशी देण्यात आली होती. फाशीची शिक्षा सुनावणाऱ्या समितीचे रईसी हे सदस्य होते. त्यामुळे ‘तेहरानचा कसाई,’ अशी ओळख त्यांना मिळाली होती. बालगुन्हेगारांना देहदंड; तसेच कैद्यांना हातपाय तोडण्यासारख्या अमानवी शिक्षा दिल्याप्रकरणी अमेरिकेने २०१९मध्ये इब्राहिम रईसी यांच्यावर निर्बंध घातले होते.

इराणमध्ये २०१७मध्ये झालेल्या अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीत इब्राहिम रईसी यांना त्या वेळी सत्तेत असलेले, तुलनेने उदारमतवादी समजले जाणारे हसन रुहानी यांच्याकडून राह पत्करावी लागली होती. मात्र, २०२१च्या निवडणुकीत खामेनी यांनी प्रतिस्पर्धी उमेदवारांना नियोजनबद्ध रीतीने बाजूला केल्यामुळे रईसी सत्तेत आले. त्या वेळी अमेरिकेने तत्कालीन अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या नेतृत्वाखाली इराणसोबतच्या अणुकरारातून एकतर्फी माघार घेतल्याने हा करार संपुष्टात आला होता. रईसी यांनी एकीकडे पुन्हा करारात सहभागाविषयी बोलतानाच, रईसी यांनी अण्वस्त्रनिर्मिती कार्यक्रम पुढे रेटला, आंतरराष्ट्रीय निरीक्षकांनाही आडकाठी करत उघड अमेरिकेविरोधात भूमिका घेतली होती.

रईसी यांच्या कार्यकाळातच इराणमध्ये हिजाबविरोधी कार्यकर्ती महसा अमिनी हिची कोठडीत मृत्यू झाल्यानंतर, देशभर असंतोष उसळला होता. कित्येक महिने सुरू असलेल्या आंदोलकांवर बळाचा वापर केल्याने ५०० जणांचा मृत्यू झाला होता, २२ हजार जणांना अटक करण्यात आली होती. त्यानंतर, २०२३मध्ये इस्रायल-हमास युद्धात इराणचा पाठिंबा असलेल्या सशस्त्र गटांनी इस्रायलला लक्ष्य केले होते. इराणनेही इस्रायलवर क्षेपणास्त्रे व ड्रोननी भीषण हल्ला केला होता. इराणची युद्धखोरी यामुळे अधोरेखित झाली होती.

१४ डिसेंबर १९६० रोजी मशहद शहरात मुस्लिम प्रेषित महंमद यांच्याशी संबंधित कुटुंबात इब्राहिम रईसी यांचा जन्म झाला. कोम या शिया मुस्लिमांसाठी पवित्र असलेल्या शहरात मदरशात प्रशिक्षण घेतल्यानंतर ते स्वत:ला अयातुल्ला म्हणजेच उच्चपदस्थ मौलवी म्हणून घेऊ लागले. त्यांच्या पश्चात पत्नी आणि दोन मुली आहेत.
‘त्या’ पोलिसाचा मृत्यू विषारी इंजेक्शनमुळे नाही; पोस्टमोर्टम रिपोर्टमधून धक्कादायक माहिती समोर
कट्टरतावादी मुत्सद्दी

इराणच्या रिव्होल्यूशनरी गार्डशी जवळीक असलेले कट्टरतावादी नेते अशी परराष्ट्रमंत्री हुसेन अमिर अब्दुल्लनिया यांनी ओळख होती. इराणच्या अणुकार्यक्रमाविषयी अमेरिकेशी चर्चा सुरू ठेवतानाच, पाश्चात्य देशांशी संघर्षाची भूमिका घेणारा नेता म्हणून ते परिचित होते. प्रादेशिक प्रतिस्पर्धी असलेल्या सौदी अरेबियासोबत संघर्षविरामासाठी त्यांनी प्रयत्न केले होते.